مشاوره فرزند پروری

خانواده، نخستین و بادوام‌ترین کانونی است که نوزاد بعد از تولد، به آن پا می‌گذارد و نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط اطراف او را به وجود می‌آورد. خانواده و سبک‌های فرزند پروری، از مهم‌ترین عوامل در رشد روانی-اجتماعی فرزندان  است. همچنین یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین دوره‌های زندگی هر فرد، دوران کودکی است؛ زیرا شخصیت فرد در همین دوران شکل می‌گیرد. روان شناسان و محققان از این فرضیه حمایت کرده‌اند که تجارب فرد در طول دوران کودکی و نوجوانی، نقش مهمی در رشد شخصیت فرد ایفا می‌کند. تحقیقاتی که پیرامون تجارب دوران کودکی صورت گرفته است، تأثیر تجارب دوران کودکی و ناکامی‌های آن دوران را در سلامت فیزیکی و روانی در سراسر عمر مشخص کرد.

اغلب اختلالات رفتاری پس از دوران کودکی در خانواده، ناشی از کمبود توجه به این دوران حساس و عدم هدایت صحیح در روند رشد و تحول است. این بی‌توجهی، منجر به عدم سازش و انطباق با محیط و بروز انحرافات گوناگون در ابعاد مختلف برای کودک و خانواده می‌شود. بنابراین، نحوه تعامل کودک-والد اغلب می‌تواند یک پیش‌بینی کننده قوی برای مشکلات رفتاری کودکان به شمار بیاید.

فرزند پروری موفق

فرزند پروری موفق یعنی فرزندی پرورش بدهیم که وقتی به یک بزرگسال تبدیل میشود همون چیزی شده باشد که هم ما خشنود باشیم هم خودش رضایت داشته باشد؛ یک انسان سازگار با محیط، خشنود در محیط با قابلیت و توانمندی ایجاد رابطه های معنادار در زندگی و به دست آوردن استقلال، خودمختاری، احساس شایستگی و عشق و محبت؛ کسی که توان داشته باشد که عشق بورزد و عشق دریافت کند و دستاوردهای خاص خودش را در زندگی داشته باشد.

افرادی هستند که در حالی که دارای دستاوردهای بسیار بزرگی هستند، زندگی معناداری ندارند و هیجاناتی منفی مثل افسردگی و ناامیدی را تجربه میکنند؛ و در مقابل افرادی وجود دارند که خشنود و راضی هستند، با وجود اینکه زندگی ساده‌ای دارند.

جالب این است که هر دوی اینها به فرزندپروری، شیوه ها و سبک های فرزندپروری مربوط است.

آشنایی با تئوری انتخاب

یکی از نظریه‌هایی که بر روابط بین والدین و فرزندان تأکید ویژه‌ای دارد و به‌تازگی در ایران با استقبال زیادی روبه‌رو شده است نظریه انتخاب ویلیام گلاسر هست. نظریه انتخاب یک تئوری مبتنی بر روانشناسی کنترل درونی هست که معتقد است که گذشته بر زندگی کنونی فرد اثر شگرفی داشته است؛ ولی تعیین‌کننده رفتار کنونی آن‌ها نیست. در آموزش به شیوه تئوری انتخاب، والدین می‌آموزند که تنها راه ارضاء نیاز به عشق و قدرت در فرزندانشان، جلب اعتماد، احترام و محبت است و در صورت کنترل کردن فرزندان ممکن است بتوان محبت آن‌ها را جلب کرد، ولی هیچ‌گاه احترام اعتماد آن‌ها را کسب نمی‌کنند.مطابق این نظریه، والدین می‌آموزند که ما فقط می‌توانیم رفتار خود را کنترل نماییم و تنها چیزی که می‌توانیم به فرزندمان بدهیم، اطلاعات است.

کنترل بیرونی و کنترل درونی کودک

گلاسر در نظریه انتخاب خود، بر ایجاد و نگهداری رابطه خوب، صمیمی و رضایت‌بخش والدین با فرزندان با به‌کارگیری رفتارهای پیونددهنده رابطه و خودداری از رفتارهای تخریب‌کننده رابطه تأکید می‌کند و معتقد است که رابطه خوب والدین با فرزندان موجب می‌شود که فرزند بتواند بدون اعمال کنترل بیرونی، انتخاب کند که چه رفتاری را انجام دهد و مسئولیت رفتارش را بپذیرد. ما چنان به کنترل کردن و کنترل شدن عادت کرده‌ایم که فراموش کرده‌ایم می‌توانیم انتخاب کنیم. تئوری انتخاب، یک روانشناسی کنترل درونی است که معتقد است اگرچه گذشته بر رفتار فعلی ما اثر گذاشته است، اما تعیین‌کننده اصلی رفتار فعلی ما نیست، بلکه مسئولیت‌پذیری و نوع انتخاب‌هایی که انجام می‌دهیم، رفتار فعلی ما را تعیین می‌کند.

همان‌گونه که گفته شد کنش‌های متقابل میان والدین و فرزندان که از لحظه‌های پس از تولد شروع می‌شود، اساس رشد روانی-اجتماعی کودک را تشکیل می‌دهد و کیفیت این کنش متقابل، در تمام مراحل زندگی، تأثیرگذار است.

سبک های فرزند پروری

به‌طورکلی، شیوه‌های فرزند پروری والدین، بیانگر نحوه ارتباط کلی والدین با فرزندان است. شیوه‌های فرزند پروری، روش‌هایی است که  والدین برای تربیت فرزندان خود به کار می‌گیرند و بیانگر نگرش‌ها و رفتارهایی است که آن‌ها نسبت به فرزندان خود دارند. هر خانواده، شیوه‌های خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار می‌گیرد. این شیوه‌ها که سبک فرزندپروری نامیده می‌شوند، متأثر از عوامل مختلفی ازجمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره هست که بر کیفیت زندگی اعضای خانواده و ماهیت تعامل والدین با  فرزندان تأثیر بسزایی دارد.

سبک های فرزند پروری بر 4 نوع هستند:

• سختگیرانه 

– یک نفر قانون تعیین میکنه، بقیه اطاعت میکنند.

– توقع زیاد ، محبت کم.

-حاکم در کارهای شخصی و خصوصی افراد هم کنترل و نظارت دارد.

– فرد حاکم حق انتقاد دارد، بقیه حق انتقاد از کار اونو ندارند.

– دیگران از فرد حاکم می ترسند.

– تمایل و نیازهای فرزندان اصلا مورد توجه نیست.

– افراد در قبال انجام اعمال خلاف میل فرد حاکم تنبیه میشوند.

ویژگی‌های این کودکان

– در اکثر فعالیت ها شکست میخورند، چون اعتماد به نفس ندارند.

– مهارت‌های اجتماعی ضعیفی دارند.

– گوشه‌گیر و گاهی پنهان‌کار هستند .

-استقلال ندارند.

– کم جرات اند .

-عصبی و پرخاشگر هستند.

– در تمام نیازها مخصوصا نیاز قدرت و آزادی نادیده گرفته میشوند.

– مستعد افسردگی و اضطراب هستند.

• سهل گیرانه 

– محبت بیش از اندازه ، توقع بسیار کم.

– نیازها به صورت درست برآورده نمیشوند ، مخصوصا نیاز قدرت.

– قدرت و آزادی زیاد از حد به فرزندان داده میشود.

– یاد ندادند که دیگران هم ارزشمند هستند.

ویژگی‌های این کودکان

-لوس و پر توقع

– تحمل نه شنیدن ندارند.

– تحمل صبر ندارند.

– پرخاشگر و زورگو

– بی‌مسئولیت و تنبل

– مشکلات تحصیلی دارند.

– بزهکاری و اعتیاد

• طرد کننده

– اگه مشکلی برای کسی در خانواده پیش بیاید حمایت و پذیرش وجود ندارد.

– قوانین مشخصی وجود ندارد.

– حریم‌ها و فضاهای شخصی شکسته میشود.

– حاکم و رهبر خاصی مشخص نیست.

ویژگی های این کودکان

-احساس طردشدگی و دوست داشته نشدن

– اعتماد به نفس پایین

– دائم در جستجوی محبت

– خودمحور

– نا آشنا به اصول اخلاقی

– خلافکار و بزهکار

– بی‌انگیزه

– خالی از احساسات و عواطف

– احساس تعلق نداشتن به خانواده

• مقتدرانه

– در خانواده تقسیم کار میشود و هر کس کار خودش رو مسئولانه انجام میدهد.

– در خانواده همکاری وجود دارد.

– اعضا به یکدیگر احترام میگذارند.

– والدین به موقع و به اندازه به بچه ها محبت می‌کنند.

– کودکان در مورد مشکلاتشان با والدین صحبت میکنند.

 ویژگی های این کودکان

– مستقل

– شاد

-مقاوم در برابر سختی و فشار زندگی

-علاقمند به پیشرفت

علت های بدرفتاری کودکان

به نظر شما کودکان با چه اهدافی بدرفتاری می کنند؟

• جلب توجه
• اعمال قدرت
• انتقام گرفتن
• عاجز جلوه کردن

• راهکارهای مقابله با اهداف و بدرفتاری کودکان

 اعمال قدرت

– درباره اینکه آنچه می توانند بکنند صحبت کنید نه کاری که نمی توانند.

 – رفتار را از شخصیت کودک جدا کنید.

– به کودک مسئولیت واقعی بدهید.

– از کودک نظرخواهی کنید.

– حق انتخاب بدهید.

مدیریت رفتار کودک

• آموزش توجه به خواسته های دیگران

– به فرزندتان کمک کنید به جای تمرکز مطلق بر خواسته‌های خود به دیگران و خواسته‌های آنان هم توجه کند.

– با فرزندتان طوری رفتار نکنید که انگار مرکز دنیاست.

– به او وظایف و مسئولیت‌هایی در حد توانش در منزل بدهید.

– او را ترغیب کنید در امور اجتماعی و خیریه مشارکت کند.

• دانستن اینکه انسان ها موفق بدنیا نمی آیند

به کودکان بگوییم هر فردی که موفق شده بارها شکست خورده است و شکست فرصتی برای یادگیری است.

• کمک به درک طبیعی بودن تجربیات منفی

-کودکان معمولا بعد از یک واقعه ناخوشایند فکر میکنند تجربیات منفی تنها برای آنها رخ می‌دهد.

 به آنها کمک کنید دریابند این وقایع در جریان زندگی طبیعی هستند و ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد.

• آموزش طبیعی بودن احساسات منفی به کودکان

تمامی انسان‌ها به صورت طبیعی احساسات منفی را تجربه می‌کنند.

مدیریت این احساسات مهم است.

• احساسات منفی گذرا هستند

کودکان در مقابله با تجربیات منفی ممکن است فکر کنند این احساسات همیشگی هستند.

تحقیقات نشان می‌دهد این احساسات معمولا گذرا هستند.

به کودکان یادآوری کنید که این احساسات خواهند گذشت.

• کمال گرایی ممنوع

از فرزندتان توقع کامل و بی نقص بودن نداشته باشید.

همه حتی موفق ترین افراد نقاط ضعفی دارند.

انجام دادن “بهترین تلاش” بسیار مهم تر از “بهترین بودن” است.

• آموزش مهارت به کودکان

کودکان به یادگیری نیاز دارند.

آموزش مهارت هایی مانند برنامه ریزی، حل مسئله و … به کودکان کمک می کند تا در برخورد با چالش های زندگی توانمندتر باشند.

• حمایت بیش از حد ممنوع

زندگی سرشار از فراز و نشیب است. اگر همیشه کودکان را از ناکامی‌ها محافظت کنید، آنها قادر به انطباق و مقابله با سختی ها نخواهند بود.

به کودکان اجازه دهید اشتباه کنند.

حمایت بیش از حد باعث آسیب پذیری کودک می شود.

بهبود روابط والد و فرزند

رابطه والد-فرزندی به ماهیت کلی رابطه بین فرزند و والد، در قالب درجات رضایت، تأیید، نزدیکی، ابراز محبت، فراوانی گفتگو، عاطفه بدنی (نوازش)، تجارب عشق و دوستی  و تعارض در میان رابطه دارد؛ بنابراین تعامل میان والدین و فرزندان، با روش فرزند پروری آنان ارتباط دارد و به دلیل انطباق مداومی که در آن صورت می‌گیرد، پدیده ای پویا است.

ویلیام گلاسر 7 رفتار مخرب و 7 رفتار سازنده در روابط را معرفی کرده است:

• رفتارهای مخرب (قطع کننده رابطه)

–انتقاد کردن

– سـرزنش کـردن / مقصـر دانسـتن

– شکایت / گلایه کردن

–غر/ نق زدن

–تهدیـد کـردن

-تنبیه کردن

–بـاج / پـاداش/ رشـوه دادن بـرای تحـت کنتـرل گرفتـن دیگـری

• رفتارهای سازنده (وصل کننده رابطه)

–گوش کردن

– حمایـت کـردن

-تشویق کردن

–احترام

-اعتماد

–پذیرش

-گفتگـوی همیشـگی دربـاره تفاوتهـا بـرای حـل اختالفـات

یادمان باشد برای فرزندان دلبندمان وقت بگذاریم و با افزایش دانش خود در زمینه فرزند پروری، کودکانی شاد و موفق داشته باشیم. کلینیک تخصصی مشاوره و روانشناسی دکتر گود فیلینگ آماده مشاوره به والدین عزیز در زمینه فرزند پروری می باشد.